Żoliborz – dzielnica Warszawy położona w lewobrzeżnej części miasta.
Jest jedną z 18 jednostek pomocniczych m.st. Warszawy.
Według danych GUS 1 stycznia 2015 dzielnica Żoliborz miała powierzchnię 8,47 km², a liczba mieszkańców (stan na 31 grudnia 2014) wynosiła 49 056.
Żoliborz jest najmniejszą warszawską dzielnicą pod względem powierzchni[1].
Nazwa „Żoliborz” pojawia się w XVIII wieku. Wcześniej używano nazw: „Polikowo”, „Polików”, „Polków” i „Fawory”. Obecna nazwa dzielnicy pochodzi od francuskiej nazwy Joli Bord (wym. żoli bor) – Piękny Brzeg, ogrodów założonych przez konwikt księży pijarów wokół letniej siedziby Collegium Nobilium, którą zbudowano w latach 1774-1775 w południowej, najwyższej, malowniczo położonej części skarpy wiślanej. Po 1831 teren zajęto pod budowę Cytadeli. Przed II wojną światową na Żoliborzu powstała nowoczesna, jak na tamte czasy, dzielnica mieszkaniowa.
Współczesny Żoliborz, rozwinął się w latach 20. XX wieku. Po odzyskaniu niepodległości niezabudowane tereny wokół Cytadeli dawały możliwość stworzenia nowej tkanki miejskiej. Dzielnicę zaprojektowano według koncepcji stworzonej przez Tony Garniera – osiowych założeń urbanistycznych i monumentalnych obiektów przy głównych ulicach. Założenia urbanistyczne stworzył Antoni Jawornicki, nadając dzielnicy kształt trapezu zawarty pomiędzy Wisłą, ulicą Potocką, Zajączka i ulicą Stołeczną (najstarszą nazwaną na Żoliborzu) teraz Popiełuszki. Głównymi osiami tego układu stały się Mickiewicza z owalnym placem Inwalidów u zbiegu z aleją Wojska Polskiego i z następnym placem – Wilsona, u zbiegu z Krasińskiego, będącą poprzeczną osią założenia.
Pomiędzy Pl. Wilsona, Słowackiego i Krasińskiego w latach 30-tych powstały osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej zaprojektowane przez Barbarę i Stanisława Brukalskich. W budynkach osiedli architektonicznie socjalistycznych (w dobrym tego słowa znaczeniu) przewidziano pomieszczenia na wspólne pralnie, jadalnie, ochronki dla dzieci.
Na Żoliborzu, w rejonie ul. Suzina, stoczono pierwsze walki powstania warszawskiego.
W latach 1951-1994 w skład Żoliborza wchodziły Bielany, obecnie będące odrębną dzielnicą.
Zobacz także: